Babesia

Humane babesiose in het kort

• Infectieziekte vnl. door een tekenbeet.
• Aantal besmette teken: gemiddeld 3,5% (de larven, nimfen en volwassen teken).
• Incubatietijd tot symptomen: 1-12 weken.
• Belangrijkste kenmerk: bloedarmoede, door versterkte afbraak van rode bloedcellen (hemolyse), het ziektebeeld lijkt op malaria.
• Veelvoorkomende symptomen: koorts, vermoeidheid, algeheel ziek voelen, koude rillingen, (nacht)zweten, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn, droge hoest, kortademigheid, misselijkheid, gebrek aan eetlust, vergrote lever en milt, geelzucht, donkere urine.
• De ernst loopt sterk uiteen: van geen of milde symptomen, tot zeer ernstig en risico op overlijden bij mensen met een niet goed functionerend immuunsysteem waaronder mensen zonder milt.
• Behandeling gebeurt met antibiotica én antiparasitaire geneesmiddelen.
• Er zijn aanwijzingen dat bij een gelijktijdige ziekte van Lyme beide infecties ernstiger kunnen verlopen.

Wat is Babesia?

Babesia is een door teken overgebrachte eencellige parasiet, een protozoa, die de rode bloedcellen die voor zuurstoftransport zorgen, vernietigt [1]. De parasiet wordt overgebracht door dezelfde teek uit de Ixodes familie, die ook Borrelia burgdorferi overbrengt op de mens. Dubbelinfecties met Borrelia bacteriën komen voor. Babesiose is verwant aan malaria (Plasmodium-soorten) en kan soortgelijke klachten geven. Ook perinatale overdracht (zwangerschap) en door middel van bloedtransfusie en orgaantransplantatie zijn beschreven [7, 9].

Er zijn diverse soorten Babesia, maar niet alle zijn ziekteverwekkend voor de mens of indien ze dat wel zijn, komen ze niet overal voor. Sommige Babesia soorten komen in Nederland wijdverspreid voor doordat ze als bron muizen en hertachtigen hebben en andere hebben als bron edelherten en wisenten/runderen en komen in Nederland daarom lokaal voor [2]. Er zijn van de vijf Babesiasoorten die in Nederland voorkomen, drie soorten in teken aangetroffen: B. divergens, B. microti en B. venatorum (EU1).

De besmettingsgraad van teken in Nederland met Babesia is 3,5% - met name Babesia divergens [3,4]. Na een tekenbeet bedraagt de tijd tot de klachten optreden (incubatietijd), afhankelijk van het soort Babesia, één tot twaalf weken [1,3,4]. Na een bloedtransfusie één tot negen weken.

Wat is humane babesiose?

Babesiose veroorzaakt malaria-achtige klachten en kan hemolytische anemie veroorzaken. Een ernstige vorm van bloedarmoede, die ontstaat door een versterkte afbraak van rode bloedcellen.

Babesia kan persisteren bij patiënten wanneer er bijvoorbeeld ook sprake is van de ziekte van Lyme, er hoge aantallen Babesia-parasieten zijn (hoge parasitemie), of bij patiënten met een niet goed functionerend immuunsysteem (immuungecompromitteerd) [5].

Mensen die immuungecompromitteerd zijn kunnen aan babesiose overlijden, zoals personen die geen milt meer hebben (operatief verwijderd), personen met een hiv-infectie, personen die corticosteroiden of andere immuunonderdrukkende medicijnen gebruiken, personen met een gelijktijdige lymeziekte, en ouderen. Door de hoge parasitemie kan dan massale hemolyse ontstaan.

Soorten Babesia

Babesiose door B. divergens is tot nu toe uitsluitend beschreven bij mensen zonder milt, bij wie de ziekte ernstig verloopt; bij 42% zelfs dodelijk. De milt is een orgaan dat bij babesiose belangrijk is voor het klaren van de infectie door het verwijderen van de geïnfecteerde rode bloedcellen uit de bloedbaan, maar ook macrofagen en 'natural killer cells' zijn van belang. Asymptomatische infecties met B. divergens zijn recentelijk gevonden bij mensen na een tekenbeet.

Infecties met B. microti komen ook voor bij mensen met een intacte milt en kunnen ook bij hen ziekte veroorzaken, maar de ziekte verloopt bij mensen met een goed immuunsysteem vaak minder ernstig [4]. Bij ongeveer 20% van de mensen met een zeer slecht immuunsysteem (of bij bloedtransfusie) is de ziekte dodelijk [9]. In de VS is B. microti de voornaamste veroorzaker van Babesiose [7].

Waarom is de milt bij Babesia zo belangrijk?

De milt is één van de onderdelen van het lymfestelsel en speelt een belangrijke rol in de afweer tegen infecties. De milt kan bacteriën en andere ziekteverwekkers uit het bloed filteren. De milt maakt antistoffen tegen bepaalde bacteriën. Die antistoffen zorgen ervoor dat bacteriën herkend en vernietigd worden. Zonder milt is er een verhoogd risico op ernstige bacteriële infecties veroorzaakt door pneumokokken, meningokokken en heamophilus influenzae, malaria en babesiose [13].

De milt is belangrijk voor het klaren van de Babesiose infectie door het verwijderen van de geïnfecteerde rode bloedcellen uit de bloedbaan, echter ook witte bloedcellen zoals de macrofagen en ‘natural killer cells’ zijn van belang [1].

Eerste Nederlandse patient in 2023 formeel vastgesteld

In Nederland is in 2023 de eerste patiënt met Babesia venatorum officieel beschreven [8]. Deze patiënt kreeg de infectie door een tekenbeet die hij 2 maanden eerder rond zijn huis opliep. Door zijn sterk verminderde weerstand en leven zonder milt werd hij ernstig ziek en opgenomen in het ziekenhuis. Na 155 dagen behandeling met meerdere soorten antibiotica en antiparasitaire middelen was er geen Babesia-DNA meer aantoonbaar in zijn bloed.
Lees hier het nieuwsbericht.

De symptomen van babesiose

De symptomen van babesiose zijn: koorts, griepachtige verschijnselen, symptomen die passen bij bloedarmoede, vergrote lever en vergrote milt (hepato/spleno-megalie) [3]. Daarnaast dag- en nachtzweten, rillingen, opvliegers, hoesten, kortademigheid, zwakte, uitputting, gebrek aan eetlust, gewichtsverlies, misselijkheid, buikpijn, diarree, hoofdpijn, stijve nek en rug, geelzucht, donkere urine en/of bloed in de urine, angst en angstdromen, verstoorde slaap, stemmingswisselingen, paniekgevoel, vergeetachtigheid, verlaagde bloeddruk, puntbloedingen in de huid (petechiën/purpura), hartkloppingen en/of snelle hartslag [11, 15, 16].

Complicerende neurologische symptomen kunnen zijn: acute cerebrovasculaire ziekte (beroerte/CVA), flauwvallen (syncope), loopstoornis (ataxie), verwarring (delirium), gezichtsverlies, moeite met focussen, ernstige hoofdpijn, verminderd bewustzijn, zenuwpijn, bevingen (tremoren), duizeligheid en toevallen [7]. In verband met B. veneratorum wordt ook slaperigheid (hypersomnia) genoemd [14].

In verband met B. microti is beschreven dat dit terugkerend en persisterend kan zijn in immuungecompromiteerde patienten [17].

In verband met Babesia odocoilei (mogelijk toenemend in Europa) worden vermoeidheid, spier of gewrichtspijn, slaapstoornissen, brain fog, en langzame/verstoorde cognitie, disregulatie autonoom zenuwstelsel, stemmingswisselingen en angst/paniek genoemd [19, 21].

Bij ernstig zieken kunnen daarbij nog optreden: congestief hartfalen, ernstige ademhalingsproblemen, wijdverspreide bloedstolsels in aderen en vaten (zogenaamde 'disseminated intravasculair coagulation' - DIC), sepsis, long-, nier- en leverfalen, gescheurde milt, shock en coma [9, 10, 11, 16]. Deze klachten komen ook voor bij Babesia microti [20].

De combinatie met de ziekte van Lyme kan meer symptomen en een langer durend ziektebeeld geven. Zo wordt bijvoorbeeld gevonden dat mensen die zowel Babesiose als de ziekte van Lyme hebben, vaker oogontstekingen hebben (conjunctivitis) [18].

De diagnose van babesiose

Babesiose kan worden aangetoond met microscopie van dikkedruppel of een bloeduitstrijkje, een QBC-test of gevalideerde PCR-diagnostiek (bij het Amsterdam UMC, locatie AMC en het RIVM). IgG en IgM in serum kunnen bij het RIVM worden aangetoond met IFA. De IgG/IgM-testen hebben grotere waarde als deze in de acute fase en enkele weken later worden gedaan [4].

In Nederland zijn co-infecties van Babesia microti en Borrelia burgdorferi s.l. en Neoehrlichia mikurensis in nimfen gevonden, hetgeen suggereert dat deze drie ook tegelijkertijd met een tekenbeet overgebracht kunnen worden naar mensen [2].

De reden waarom babesiose zo weinig gevonden wordt in Europa, heeft met onbekendheid bij artsen en mogelijk een kortdurend asymptomisch verloop bij gezonde mensen te maken, of de klachten worden onder bijvoorbeeld ‘Lymeziekte’ geschaard, waardoor er niet op gezocht wordt en het onder de radar blijft.

Het is niet meldingsplichtig, maar vanwege de zeldzaamheid dienen het LCI en CIb op de hoogte gesteld te worden [1].

De behandeling van babesiose

In Europa moet een verdenking op babesiose leiden tot spoedig en zorgvuldig geneeskundig ingrijpen. Vertraging in diagnose en behandeling leidt vaak tot ernstigere symptomen en verkleint de kans op genezing. Met een vroege behandeling zouden dag- en nachtzweten, rillingen, opvliegers, hoesten en kortademigheid al snel minder moeten worden [5]. Babesiose wordt behandeld met antiparasitaire geneesmiddelen en antibiotica, andere antibiotica dan bij de ziekte van Lyme [1].

Er is alertheid nodig op dubbelinfecties met Borrelia of Plasmodiumsoorten. Bij dubbelinfecties kan een Borrelia-infectie ernstiger verlopen omdat Babesia immunosuppressie veroorzaakt. Wanneer een EM zich presenteert met zweten, hoge koorts, en rillingen, zou ook aan Babesia gedacht moeten worden [5]. Na terugkeer uit malariagebieden waarbij zich symptomen voordoen, moet altijd tevens een Plasmodium- en/of Borrelia-infectie worden uitgesloten, dan wel worden meebehandeld [1]. Babesia kan resistentie ontwikkelen tegen de klassieke antimalaria medicijnen en kruiden [5].

Bij normaal gezonde individuen - zonder afweerstoornis - volgt waarschijnlijk zonder behandeling meestal binnen twee tot drie weken een volledig herstel, net als bij Malaria en Ehrlichiose. Bij erg zieke patienten kunnen roterende antimalaria-regimes ingezet worden [5].