Tularemie (Hazenpest)

Tularemie in het kort

Tularemie (hazenpest) is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie Francisella tularensis, waarvan verschillende types zijn. Tularemie is een zoönose, wat wil zeggen dat de bacterie van dieren op mensen kan overgaan. Besmetting in Europa worden vooral geassocieerd met haasachtigen en knaagdieren, beten van teken en verschillende insecten zoals dazen en muggen, en besmet oppervlaktewater [1]. De ziekte is bij mensen in Nederland zeer zeldzaam. In Europa wordt een toename gesignaleerd.

Wat is tularemie?

Tularemie is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Francisella tularensis (een klein, gramnegatief, pleomorf, niet-beweeglijk en niet-sporen-vormend coccobacillair, facultatief intracellulair micro-organisme). Er zijn vier subtypes van de bacterie (Francisella tularensis tularensis, Francisella tularensis holarctica, Francisella tularensis mediasiatica en Francisella tularensis novicida). In Europa speelt alleen subtype Francisella tularensis holarctica een rol als ziekteverwekker voor mens en dier (de andere subtypen komen vooral in de VS voor of zijn nog onderwerp van discussie) [2].

Wat is het risico?

In Nederland is het risico op besmetting erg klein. Na decennialange afwezigheid (tussen 1953-2011) in Nederland wordt tularemie vanaf 2011 af en toe aangetoond bij zowel mensen als hazen. Sinds 2011 zijn er jaarlijks een klein aantal besmettingen met tularemie bij mensen in Nederland gemeld [1].

De ziekte kan mild maar ook ernstig verlopen. Mensen die veel in contact komen met in het wild levende dieren zoals jagers, slagers, poeliers, boeren, bonthandelaren en laboratoriummedewerkers lopen een groter risico om deze ziekte op te lopen. Mensen van wie het immuunsysteem niet goed werkt lopen het risico om ernstiger ziek te worden van deze bacterie [1].

Overdracht van de ziekte van mens op mens is nog nooit vastgesteld. De bacterie kan ook honden of katten besmetten maar overdracht van hond of kat naar de mens is zeldzaam [1].

Wat zijn de symptomen van tularemie?

Na een besmetting met deze bacterie duurt het bij mensen gemiddeld 3 tot 5 dagen voordat iemand ziek wordt. Niet iedereen wordt ziek na een besmetting. Of iemand ziek wordt hangt af van [1]:

• het type bacterie

• de hoeveelheid bacteriën die in het lichaam zijn gekomen

• iemand's weerstand

• de wijze van besmetting

F. tularensis kan de mens infecteren via de huid, de slijmvliezen, het maag-darmkanaal en de luchtwegen, waarbij snel ulceratie (zweervorming) optreedt. De organismen verspreiden zich dan via de regionale lymfeklieren en van daaruit naar de diverse orgaansystemen. In de aangedane organen treedt uitgebreide necrose (celdood) op waarbij nabijgelegen vaten bloedstolsels kunnen vormen.

De ziekte kan zich op verschillende manieren uiten. Gewoonlijk begint de ziekte met koorts, hoofdpijn, spierpijn, koude rillingen en keelpijn. Binnen 24 tot 48 uur verschijnt er een ontstoken blaar op de plaats van infectie, gewoonlijk een vinger, arm, oog of het gehemelte. Omdat de ziekte zeldzaam is en de klachten verward kunnen worden met andere aandoeningen is het moeilijk om de diagnose te stellen [1].

De meest voorkomende vorm (45-85%) uit zich in zweren op de huid na contact met besmette karkassen van dieren of een beet van een besmet insect. Andere uitingsvormen zijn opgezwollen lymfeklieren, oogontsteking, buikklachten/diarree, of, ernstiger, een longontsteking. Onbehandeld kan de koorts een maand aanhouden. Gewichtsverlies, klierzwellingen en algehele malaise kunnen maanden blijven bestaan. Ook asymptomatisch verloop met sepsis en algeheel orgaanfalen kan voorkomen [1, 2]. De ziekte kan bij 2% fataal zijn [2].

Besmetting met tularemie

Tularemie kan worden veroorzaakt door:

• Contact met besmette dieren (zoals door het villen van de hazen tijdens het jachtseizoen). De bacterie kan door beschadigde huid binnendringen.

• Een beet van geïnfecteerde teken of van insecten zoals dazen of muggen.

• Het eten van besmet voedsel zoals onvoldoende verhit besmet vlees, of het drinken van verontreinigd water.

• Inademing van bacteriën die in de lucht zijn terechtgekomen (wat kan gebeuren bij het slachten, of tijdens maaien wanneer over een geïnfecteerd dier heen wordt gereden).

• Contact met de bacterie in het laboratorium als de juiste voorzorgsmaatregelen ontbreken.

De bacterie kan zich lange tijd handhaven in een koele, vochtige omgeving [1]. Besmetting van mens op mens is niet beschreven.

Preventiemaatregelingen

Het risico op een infectie in gebieden waar de ziekte onder dieren en in de omgeving voorkomt, kan op verschillende manieren worden verkleind [1]:

• Hanteer karkassen met handschoenen en draag een mondmasker om het inademen van zwevende druppeltjes lichaamsvloeistof van het dier te vermijden.

• Zorg voor door-en-door-verhitting van wildbraad of kook het minstens 1 uur. Het invriezen van dieren of vlees doodt de bacterie niet.

• Vermijd contact met mogelijk besmet oppervlaktewater (rivieren, sloten, meren) en het drinken van ongezuiverd water.

• Neem algemene hygiënemaatregelen om het contact van eventueel besmette knaagdieren met waterbronnen en voedselbronnen te beperken.

• Vermijd insectenbeten door gebruik van DEET(diethyltoluamide) en het dragen van goed gesloten kleding; controleer op tekenbeten; verwijder teken zorgvuldig.

Laboratoriuminfecties kunnen worden vermeden door (RIVM):

• Het laboratorium vooraf op de hoogte te stellen als het onderzoeksmateriaal afkomstig is van een patiënt bij wie de diagnose tularemie wordt overwogen.

• Altijd te werken volgens de geldende veiligheidsvoorschriften. Laboratoria of dependances daarvan die daaraan niet kunnen voldoen dienen het onderzoek uit te besteden.

Meldingsplichtige ziekte groep C

Tularemie is per 1 november 2016 een meldingsplichtige ziekte groep C (binnen 1 werkdag melden aan de GGD). De GGD zal dan bronopsporingsonderzoek doen om te beoordelen of er voor risicogroepen aanvullende maatregelen nodig zijn. Omdat om ziek te worden er maar weinig bacterieen nodig zijn, valt Francisella tularensis onder bioterrorisme, categorie A [2, 9].

Behandeling en Diagnostiek 

Bij verdenking op tularemie is het belangrijk om via de huisarts (laboratorium) onderzoek te laten verrichten. Dat kan op serum, EDTA bloed of humaan weefsel via het RIVM of het Erasmus UMC [3]. Tularemie wordt behandeld met antibiotica (gentamicine, doxycycline of ciprofloxacine voor 1—21 dagen) [2,3].

Vaccinatie

In Nederland is geen vaccin beschikbaar tegen tularemie.

Verspreiding in Nederland

Door de Dutch Wildlife Health Centre wordt een online archief bij gehouden over in welke dieren Hazenpest is gevonden [6].
De site Landelijke Reizigers Informatie LCR.nl heeft (nog) geen nadere informatie over Tularemie.

Tularemie positieve wilde fauna Nederland
bron: dwhc