Star Wars

“A long time ago in a galaxy far, far away…” zo begon de eerste Star Wars film uit 1977. In het Star Wars universum spelen de minuscule midi-chlorians een grote rol: het zijn intelligente, symbiotische micro-organismen die zich bevinden in iedere cel en de basis vormen van het leven. Wanneer er voldoende midi-chlorians in de cellen aanwezig zijn, maakt dat voor de gastheer een verbinding mogelijk met the Force, een bovenmenselijke kracht die een centrale rol speelt in de Star Wars verhalen. De midi-chlorians van Star Wars zijn losjes gebaseerd op de toenmalige kennis van mitochondria – de energiecentrales in onze cellen die ooit zelfstandige organismen waren, maar nu een vast onderdeel zijn van iedere plantaardige en dierlijke cel *. Maar wat hebben moderne Amerikaanse sprookjes te maken met Lyme onderzoek? Misschien wel meer dan u denkt, nog even afgezien van de eeuwige strijd tussen Goed en Kwaad …

Wanneer u ooit door een teek gebeten bent, dan is er een aanzienlijke kans dat u nu ook over midi-chlorians beschikt! Om precies te zijn een micro-organisme dat Midichloria mitochondrii * heet en dat hoort bij de orde van Rickettsiales. De Rickettsiales zijn evolutionair nauw verwant aan de organismen die ooit evolueerden tot onze mitochondria; in die zin heeft Midichloria alles te maken met onze ‘levenskracht’. Helaas brengt de echte Midichloria, voorzover bekend, geen bovenmenselijke krachten met zich mee. Informatie over dit micro-organisme is schaars, maar recente publicaties maken duidelijk dat het meer aandacht verdient [1-3].

Veel harde teken zoals Ixodes ricinus zijn geïnfecteerd met Midichloria – ze zijn aanwezig in alle vrouwtjes en in ongeveer de helft van de mannelijke teken. De endosymbiont bevindt zich binnenin de cellen van de teek, met name in de mitochondria die daarbij langzaam aan geconsumeerd worden. Het lijkt er overigens op dat de teek zelf hiervan geen hinder ondervindt. Midichloria is het eerste micro-organisme waarvan bekend is dat het zich in de mitochondria kan vermenigvuldigen. Waarschijnlijk maakt Midichloria gebruik van het krachtveld (“the Force”?) tussen de binnen- en buitenmembraan van de mitochondria. Behalve bij teken zijn Midichloria en nauw verwante organismen ook aangetroffen in diverse andere geleedpotigen die ziekten kunnen overbrengen op de mens. Aanvankelijk werd gedacht dat Midichloria vooral voorkwam in de eierstokken van de teek, en zo trans-ovarieel doorgegeven wordt aan de eieren en larven. Inmiddels is duidelijk dat ze ook aanwezig zijn in de speekselklieren en het speeksel van de teek, wat betekent dat overdracht op gastheren van de teek mogelijk is.

Bij veel zoogdieren die door teken gebeten kunnen worden en een meerderheid van de tekenbeet patiënten (maar niet bij gezonde mensen) blijken inderdaad antistoffen tegen dit organisme en soms ook DNA en RNA van Midichloria aantoonbaar. In hoeverre de micro-organismen menselijke cellen of mitochondria permanent infecteren en daar ziekteverschijnselen veroorzaken is nog onduidelijk. Er zijn geen duidelijke symptomen bekend die horen bij een menselijke Midichloria infectie. Maar dat zegt weinig gezien de oogkleppen die bij vrijwel al het medische tekenbeetonderzoek gehanteerd worden. Bij de meeste artsen en onderzoekers is Midichloria onbekend en er zijn geen diagnostische tests voor beschikbaar. Omdat Midichloria zo frequent voorkomt in teken zullen de meeste Borrelia infecties vermoedelijk gepaard gaan met een Midichloria infectie, zodat moeilijk te zeggen is welke van de twee de oorzaak is van bepaalde symptomen. Midichloria is door de intracellulaire locatie relatief ongevoelig voor antibiotica, dus vermoedelijk kom je er niet zo makkelijk meer vanaf als je ze eenmaal hebt …

Dat een infectie van uw krachtcentrales met een vreemd micro-organisme nadelige effecten kán hebben – bijvoorbeeld de ernstige vermoeidheid die veel chronische lymepatiënten kennen – lijkt mij duidelijk. Overigens zijn er ook andere verklaringen voor die zware vermoeidheid denkbaar, bijvoorbeeld zogenaamde ‘oxidatieve stress’ die veroorzaakt zou worden door de reactie van het afweersysteem op Borrelia en die o.a. de mitochondria kan beschadigen. Naast directe schade zou er ook nog sprake kunnen zijn van indirecte invloed op de gastheer. Een enigszins vergelijkbare endosymbiont, Wolbachia, kan vergaande invloed uitoefenen op eigenschappen en gedrag van de gastheer én op andere aanwezige ziekteverwekkers. In hoeverre Midichloria mitochondrii moet worden toegevoegd aan de lijst van tekenbeet co-infecties blijft onduidelijk, maar het benadrukt weer eens hoe weinig we nog weten op dit gebied en dat er dringend meer onderzoek nodig is (en dan zonder de gangbare oogkleppen graag).

(N.H., september 2015)